تربیت دینی

             تربیت دینی کودکان چه لزومی دارد؟

اگر کودک ما تربیت دینی یابد برکاتش به خود او  و دیگران  خواهد رسید. کودکی که با خدا آشنا است هیچ گاه احساس پوچی نمی کند و در جای جای زندگیش تکیه گاه محکمی خواهد داشت وبا همین تکیه گاه در برابر مشکلات استقامت می کند .

زمانی که برادران یوسف(ع) او را در چاه انداختند یوسف 9 ساله بود.وقتی کاروان از کنار چاه گذشت و یکی از کاروانیان یوسف را دید صدایش را بلند  کرد و   گفت: کاروانیان بایستید! بیایید و به این کودک غریب و تنها کمک کنید .وقتی یوسف این تربیت شده دینی :سخن او را شنید: گفت :

انسانی که با خداست هیچ گاه غریب و تنها نیست.

برکت دینی کودک به وا لدین نیز می رسد .کودک تربیت شده دینی با وا لدین خود خوب رفتار می کند :زیرا با قرآن اشنا است و قرآن  می فرماید:    ولا تقل لهما اف.    به پدر و مادرت اف نگو

او با روایات معصومان (ع) آشنا می شود که می فرمایند:     نیکی به پدر ومادر واجب است حتی اگر مشرک باشند.

تربیت یافته دینی سخنان زیبا وپر محتوا بر زبان جاری می سازد و سبب افتخار پدر و مادرش می شود . سید جما ا لدین 10 ساله بود که با پدرش سید صفدر به تهران مسافرت کرد ودر منزل  آقا سید صادق سنگلجی مجتهد معروف تهران سکنی گزید. اقا سید صادق  رو به سید جمال کرد  و فرمود :خوب سید جمال کوچک !شما هم چیزی بگویید . سید بی در نگ گفت :چیزی که قابل طول است عمر شما است.

تربیت دینی کودکان در اخرت هم اثر می گذارد .امام صادق (ع) از رسول گرامی اسلام (ص) نقل می کند که حضرت فرمودند:

                       روزی حضرت عیسی (ع) از قبرستانی می گذشت و دید مرده ای را عذاب  می کنند .سال بعد از همان قبرستان گذشت و متوجه

                       شد که عذاب آن مرده برداشته شده است . از خداوند پرسید: قضیه چیست؟    خداوند فرمود :فرزندی دارد  که جاده ای را

                       ترمیم کرد و یتیمی را پناه داد .بدین سبب عذاب او را بر داشتم.

     بهترین سن برای آموزش دینی چه زمانی است؟

بهترین زمان برای این امر دوران نو نها لی است. چرا که فطرت خدا جویی نو نها لان دست نخورده است و این کار مربی را بسیار ساده می کند .

حضرت علی (ع) خطاب به فرزند بزر گوارش می فرماید :  "بر ادب آموختن تو همت گماشتم ..... در حالی که کودک ..... و دارای نیتی سالم و نفسی سالم پاک بودی.

در جای دیگر می فرمایند:       من به تربیت تو پرداختم پیش از انکه دلت سخت و فکرت مشغول شود.

قلب کودک چونان زمین خالی است که هر بذری را در آن بریزید رشد خواهد کرد.مطلبی که در کودکی به انسان آموخته می شود گویا بر روی سنگ حک می شود و تا پایان عمر در ذهن او خواهد ماند .

نخستین آموزشها پس از تولد آغاز می شود .اذان و اقامه در گوش راست و چپ نوزاد :نخستین آموزه های دینی (توحید :نبوت :امامت و.....)را به کودک ا لقا می کند .البته این آموزش مستقیم نیست .ام در ضمیر نا خودآگاه او تاثیر خواه داشت.

       آیا استفاده از زمان ومکان خاص در تقویت روحیه دینی کودکان نقش دارد؟   

تناسب داشته باشد .برای مثال :زمان هدیه دادن :خرید خودرو  ویا منزل :حضور در رستوران و...... با آموزش شکر خداوند تناسب دارد .زمان حضور در کوه و جنگل و دریا :هنگام اموزش قدرت و عظمت خداوند است. زمان مسافرت :موقعیت خوبی برای دیدار از مکان های مقدس :زیارتگاهها :مقبره بزرگان دینی و علمی :شاعران و اندیشه وران توجه به موقعیت زمانی و مکانی خاص در تقویت روحیه دینی و برای اموزش ارزش ها بسیار مهم است. بهترین زمان :زمان شادابی کودک است .هنگام خستگی :خواب الودگی :و اضطراب کودک :ارزشهای دینی را به او ا لقا نکنید . ا لقای ارزشها در این موقعیت ها کنه تنها  تثبیت نمی شود :بلکه ممکن است مقاومت روانی کودک را نیز در پی داشته باشد.

نشانه های عدم آمادگی کودک را از آثار چهره :رفتار و بهنه گیری هایش می توان فهمید. باید زمانی استفاده کرد که دل او آمادگی داشته باشد.

 زمان شادابی کودک وقتی است که به او هدیه ای می دهید .به مسافرت :پارک :دریا :جنگل :کوه :سینما :و برای صرف غذا به رستوران می روید یا منزل جدید : خودرو و وسایل مورد علاقه او را می خرید .در این موقعیت ها کودک بسیار خوشحال است.

آموزش ارزش ها باید با موقعیت ها ی گوناگون وارسته است که وا لدین می توانند با ذکر جمله هایی کوتاه :ارزش ها را به کودکان خود ا لقا کنند.

دلیل استفاده از موقعیت های زمانی و مکانی خوب :این است  که کودک بهترین  وشیرین ترین لحظات زندگی خود را می گذرانند واگر در ان هنگام یکی از ارزش های دینی را به اختصار به او ا لقا کنیم :بدون کمترین مقاومت روانی خواهد پذیرفت.

برای تثبیت آموزه های دینی در کودکان از چه راهکارهایی می توان استفاده کرد؟

برخی  وا لدین شکایت می کنند که تا فرزندانشان کودک هستند به مسایل دینی  توجه دارند . اما وقتی سنشان بالا می رود  آموزه های دینی و عمل به آنها در ایشان کمرنگ می شود.برای تثبیت آموزه های دینی در کودکان باید به این مسایل توجه شود:

تداوم وا لدین: تداوم وا لدین در مسایل دینی و عبادات (نماز به موقع "نماز با کیفیت"روزه"توجه به حلا ل وحرام....) عامل موثری در تثبیت آموزه های دینی در کودک است.

تهیه امکانات:  امکانات جذاب چون سجادهای زیبا " تسبیح  "عطر "چادر"و...... و امکان وضوی راحت با آب گرم در زمستان در دستشویی تمیز با نور کافی و وسایل اضافی  عامل موثری در تثبیت آموزه های دینی است.

تمرین : امروزه تمرین در حرفه "فن"صنعت"هنر"و.... جایگاه بسیار مهمی دارد و عبادت  وارزش های دینی هم از این مقوله مستثنا نیستند.قرار دادن دختر کوچک برای نماز در کنار مادر(اگر چه به شکل تقلید) بیدار کردن کودک در سحر ماه مبارک رمضان (اگر جه روزه نگیرد یا ساعاتی از روز را روزه بگیرد) کمک به نا توانان ونا بینایان  در عبور از خیابان با مشارکت فرزند و..... نمو نه هایی از راه های تمرین ارزش های دینی است.

حضور در محافل مذهبی:  حضور در محافل مذهبی در ماه مبارک رمضان " ایام محرم وصفر "دعای کمیل"  دعای  ندبه  و...... سبب تثبیت آموزه های دینی می شود .

ارتباط با خا نواه های مذهبی : امام علی (ع) خطاب به مالک اشتر نخعی می فرماید:

                          ای مالک با خانواد های خوب " شریف " با سابقه های درخشان"  جنگ اوران و بخشندگان رابطه داشته باش.

ارتباط با خانو اده های خوب و متدین سبب تاثیر پذیری کودک از همسالان می شود.

الگو دهی مناسب.الگو های خوب و با دیانت می توانند سبب تثبیت امووزه های دینی در کودکان شوند.پس وا لدین باید از همان دوران کودکی زمینه های مناسبی را برای پذیرش الگوی خوب فراهم سازند.

            برخورد دو گانه وا لدین با الگو ها (اظهار ارادت به الگو های غربی  و بی توجهی به شخصیت های علمی و فرهنگی و الگو های معنوی و... )باعث  می شود که کودک احساس کند الگو های مناسب آنان  هستند و در اینده هم به سراغشان برود.

           7.تشویق و تحسین:  تشویق معجزه می کند. اگر فرزند شما در مسیر عبادت و اعمال مذهبی   حرکتی  کرد او را تحسین کنید. ا لبته باید توجه داشت که تشویق در مسایل عبادی  حا لت مزد و پادش به خود نگیرد. پس بهتر است تشویق های شما اعم از مادی و معنوی (بوسیدن "نوازش کردن" توجه نگاه" محبت آمیز و...) باشد و تشویق های مادی به صورت نا منطم صورت پذیرد.

تشویق های منظم  مادی برای عبادت کودکان  سبب تاجرانه شدن عبادت آنان  می شود .در حالی که مطلوب  عبادت آزادگان است. امام علی (ع) فرمود:       همانا عبادت گروهی که خدا را به امید پاداش پرستیدند عبادت تاجران است....و گرهی که برای سپاسگذاری پرستیدند عبادت ازادگان است.

شیوه تداعی- معانی  در تربیت دینی چیست. و چگونه می توان از آن استفاده کرد؟

 تداعی -معانی یعنی همراه شدن آموزش با یک خاطره که این خاطره میتواند خوشایند یا نا خوشایند باشد. پدری ممکن است هنگام آموزش نماز آن را با تنبیه بدنی و یا با داد و فریاد همراه کند .در این صورت  هر گاه نوجوان تنبیه بدنی شود یا داد وفریاد بشنود  نماز در ذهنش تداعی خواهد شد. وهر گاه کسی از نماز بگوید تنبیه بدنی را به یاد خواهد آورد.بدین سبب خواهد کوشید که هرگز  به  نماز  نیندیشد.

پدری  دیگر" هنگام هدیه دادن یا خاطره ای خوش دیگر فرزندش را  به نماز می خواند . از این پس  هرگاه نوجوان به نماز بیندیشد  خاطره های خوش او تداعی می شود  وهر گاه خاطر های خوشی برایش پیش آید نماز را به یاد می اورد .پس ناخوداگاه از شنیدن واژه نماز لذت می برد و به سوی نماز کشیده خواهد شد.

توصیه می شود آموزش ارزش های دینی را با خاطره های  خوش  همراه کنید. اولیای محترم مدارس نیز به خوبی می توانند از شیوه تداعی - معانی استفاده کنند. زمانی که در حضور تعداد بسیاری دانش آموز  به دانش آموزی درسخوان جایزه می دهید  بهترین مو قعیت برای در گوشی  ارزش ها است.زیرا او بهترین موقعیت  و شیرین ترین خاطره را سپری می کند وهیچ گونه مقاومتی نخواهد داشت. اردوهای دانش اموزی بهترین موقعیت است .البته بدان شرط  که در القای مطالب دینی زیاده روی نشود.

مقصود از روش ا لقای غیر مستقیم در تربیت دینی کودکان و نو جوانان چیست؟

القای ارزش های دینی تا حدود 6 سالگی به طور مستقیم  ممکن است . زیرا کودکان تا این سن  مقاومت روانی فراوانی در مقابل آموز ه های  دینی ندارند . اما از این سن به بعد با توجه به افزایش مقاومت روانی آنان باید از شیوه القای غیر مستقیم استفاده کرد.

داستان: ارزش های دینی را می توان در قالب داستان (قصه گویی یا قصه خوانی برای کودکان ".و برای نوجوانان هدیه کتابهای داستان) ارایه کرد.

شعر: استفاده از شعرهای ساده  ودور از صناعات پیچیده ادبی می تواند راهکاری برای القای ارزش های دینی باشد. برای کودکان خردسال می توانید شعری را بگویید تا پس از حفظ  آن را زمزمه کند و ارز ش ها  به مرور برایش ملکه شود.

شرح حال بزرگان: برای کودکان از زندگی بزرگان و اندیشه وران اسلامی و غیر اسلامی بگویید تا از زندگی انان درس بگیرند.

فیلم"کارتون  و نمایشنامه: فیلم و کارتون به جهت جذابیت  و نمایشنامه به سبب  صحنه پردازیها  و نور پردا زیها ی زیبا  کودکان را جذب می کند و سبب تثبیت اموز های دینی و اخلاقی می شود.

مقصود از"روش الگویی " در تربیت دینی چیست؟

روش الگویی  یعنی الگوها (پدر" مادر"  معلم" مربی" و.....) خوب باشند. به مسایل دینی و انسانی اهمیت دهند. عباداتشان را به موقع  وبا کیفیت انجام دهند. در خدمت به دیگران بشتابند. حقوق دیگران را رعایت کنند. به بز رگسالان احترام بگذارند. از محرمات الاهی بپرههیزند. اهل راز و نیاز با خدا باشند.و.....

اگر چنین شود خود بهترین آموزش است. والدینی که خود به ارزش ها عمل می کنند  نیاز چندانی به گفتار و تذکر ندارند. واگر عمل نکنند گفته هایشان هیچ گونه اثری نخواهد داشت.

                 خشک ابری که بود زآب تهی               ناید از آن صفت  آب دهی

اگر خشک ابری بدون باران باشیم چگونه می توانیم بر سر دیگران بباریم.

حضرت صادق (ع) می فرماید:     مردم را با غیر زبانتان (با عملتان به سوی خدا ) بخوانید.

یک ضرب المثل عربی می گوید:  اگر پدر پیاز و مادر سیر باشد   چگونه می توان انتظار داشت که فرزند آنان رائحه خوشی داشته باشد.

چرا برخی کودکان به آموزش های دینی بی توجهی می کنند؟

مهمترین عامل برای بی توجهی کودکان به آموزش های دینی عدم زمینه سازی والدین است. همان گونه که نقاشی بدون رنگ زمینه  و کشاورزی بدون شخم زدن مطلوب نیست . آموزش های دینی نیز بدون زمینه بازده ندارد.

برای فراهم ساختن زمینه آموزش توجه به نکاتی لازم اشت.

1.ارتباط کلامی مناسب: با توجه به این که یکی از راه های آموزش ارزش های دینی استفاده از سخن است  حتما باید از سخنی نرم و بیانی  شیوا استفاده شود. صدای بلند به ویژه اگر با خشونت همراه شود سبب بی توجهی کودک به آموز ش های دینی می شود.

2.وضعیت ظاهری مناسب:ظاهر اراسته"  لباس مناسب"   موی شانه زده"  دندان های تمیز " بوی خوش" و....زمینه ساز اموزش دینی  هستند.

3. خوش خلقی : خوشرویی و نگاه محبت آمیز  فضای ارتباط را فراهم می سازد .و بد اخلاقی و ترشرویی  زمینه اموزش دین را از بین می برد.     امام علی (ع) می فرماید: خوشرویی ریسمان محبت است.

4.حوصله: برای اموزش ارزش های دینی بردباری ضرورت  دارد. با توجه به ضعف تمرکز کودکان  گاهی لازم است آموز ه ای  بارها تکرار شود که صبر و حوصله والدین را می طلبد.     دختر حضرت امام خمینی   می گوید:  کودکی 5 ساله بودم وبه حضرت امام در نماز اقتدا کردم .پس از اتمام نماز  مادرم گفت : خترم !  به شکل صحیحی اقتدا نکردی . از امام پرسیدم . ان بزر گوار 15 دقیقه برایم توضیح  دادند.

باتشکر علی رحمانی سرگروه روانشناسی